جایزه مهرگان علم (علم برای همه) در عرصه محیط زیست
جایزه مهرگان علم در سه بخش به برگزیدگان اهدا می‌شود.
در بخش ”بهترین کتاب“ آثار علمی-زیست‌محیطی چاپ اول منتشر شده در ایران مورد ارزیابی هیأت داوران قرار می‌گیرد.
نخستین دوره جایزه مهرگان علم در مهرماه سال 1379 (اکتبر سال 2000 میلادی) برگزار شد. در این دوره مهندس اسکندر فیروز بنیان‌گذار محیط زیست ایران برای تألیف کتاب ”حیات وحش ایران، مهره‌داران“، تندیس و جایزه مهرگان علم را دریافت کرد.
در سال‌های بعد دو بخش دیگر به جایزه مهرگان علم افزوده شد.
جایزه مهرگان علم ”یک عمر تلاش در عرصه محیط زیست“ به یک شخصیت علمی، نویسنده یا کنشگر برجسته محیط زیست ایران تعلق می‌گیرد. دکتر سیدآهنگ کوثر بنیان‌گذار علم آبخوانداری ایران در سال 1392 (2013) برای مجموعه آثار و خدمات خود تندیس و جایزه مهرگان علم را در این بخش دریافت کرد.
جایزه مهرگان علم ”برترین تشکل مردم‌نهاد“ به فعال‌ترین تشکل مردم‌نهاد زیست محیطی ایران اهدا می‌شود. این جایزه با ارزیابی عملکرد تشکل‌های زیست‌محیطی در سراسر ایران و با سنجش اثربخشی برنامه‌های آموزشی و ترویجی و میزان جلب مشارکت جوامع محلی در حفظ و نگهداری محیط زیست، به تشکل‌های مردم‌نهاد برتر اهدا می‌شود. این جایزه علاوه بر کارکردهای متداول جوایز به دلیل نقشی که در روند توسعه نهادهای مدنی ایران دارد از جایگاه خاصی برخوردار است.
در نخستین دوره این جایزه سه تشکل مردم‌نهاد از شهرهای مشهد، شیراز و تهران به عنوان تشکل‌های شایسته تحسین هیأت داوران شناخته شدند. همچنین از یک مؤسسه زیست‌محیطی و یک برنامه تلویزیونی در عرصه محیط زیست تقدیر شد.
برگزیدگان جایزه مهرگان علم در بخش‌های مختلف
دوره اول: سال 1379
- كتاب برگزیده: حیات وحش ایران، مهره‌داران، مهندس اسکندر فیروز
دوره دوم: سال 1380
- كتاب برگزیده: خشکسالی و راه‌های مقابله با آن در ایران، دکتر پرویز کردوانی
دوره سوم: سال 1381
- كتاب برگزیده: اقتصاد زیست محیطی (لستر براون)، ترجمه دکتر حمید طراوتی
دوره چهارم: سال 1382
- كتاب برگزیده: علوم زیست محیطی (دانیل چیراس)، ترجمه مهندس محمدرضا داهی و بهرام معلمی
دوره پنجم: سال 1383
- كتاب برگزیده به طور مشترک: تغییر آب و هوا و اثرات زیست محیطی آن، دکتر نسترن رحیمی؛ جنگل‌های باستانی شمال در آستانه وداع، مهندس نسرین‌دخت خطیبی
دوره ششم: سال 1384
- كتاب برگزیده: تنوع حیات (ادوارد ویلسون)، ترجمه دکتر عبدالحسین وهاب‌زاده
دوره هفتم: سال 1385
- كتاب برگزیده: راهنمای صحرایی پستانداران ایران (با تجدید نظر و ویرایش جدید)، مهندس هوشنگ ضیائی. مهندس هوشنگ ضیایی برای پژوهش‌های زیست محیطی و چند دهه خدمت به حیات وحش ایران مورد تقدیر هیأت داوران جایزه مهرگان علم قرار گرفت.
سال‌های 1386-1389
- کتاب برگزیده: در این سال‌ها به دلیل محدود بودن عناوین کتاب‌های زیست‌محیطی و انگشت‌شمار بودن آثار تألیفی، با نظر و تشخیص هیأت داوران، جایزه مهرگان علم برگزار نشد. از سال 1390 برگزاری جایزه مهرگان علم به صورت دوسالانه ادامه یافت.
دوره‌های هشتم و نهم: سال‌های 91-1390 (دوسالانه)
- كتاب برگزیده: پس از بررسی و ارزیابی کلیه کتاب‌های چاپ اول، هیأت داوران هیچ یک از آثار تألیفی یا کتاب‌های ترجمه شده را شایسته دریافت جایزه مهرگان علم تشخیص نداد.
- با توجه به تجربه سال‌های قبل و این دوره جایزه که حاکی از محدود بودن عناوین و پایین بودن سطح کیفی کتاب‌های منتشرشده داشت، دبیرخانه جایزه مهرگان علم برای تداوم کار و گسترش جایزه پیشنهاد کرد که در کنار انتخاب بهترین کتاب علمی-زیست‌محیطی، برجسته‌ترین چهره‌ها و کنشگران محیط زیست ایران و برترین تشکل‌های مردم نهاد نیز با در نظر گرفتن اثربخشی تلاش‌های آنان در عرصه محیط زیست مورد ارزیابی قرار گیرند. این پیشنهاد به تصویب هیأت داوران رسید و مقرر شد در این دو بخش نیز داوری انجام شده و به برگزیدگان جایزه اهدا شود.
دوره‌های دهم و یازدهم: سال‌های 93-1392 (دوسالانه)
کتاب برگزیده:
- بهترین كتاب: پس از بررسی و ارزیابی کلیه کتاب‌های چاپ اول، هیأت داوران هیچ یک از آثار تألیفی یا کتاب‌های ترجمه شده را شایسته دریافت جایزه مهرگان علم تشخیص نداد.
یک عمر تلاش در عرصه محیط زیست:
- شخصیت برگزیده: دکتر سید آهنگ کوثر؛ چهره تأثیرگذار در عرصه محیط زیست ایران برای مجموعه آثار و خدمات
برترین تشکل مردم‌نهاد:
- تشکل تحسین‌شده: مدرسه طبیعت کاوی‌کُنج مشهد (با مدیریت سیمین کاظمی)؛ کانون آشنایی با حیات وحش (با مدیریت مهندس دنا ضیائی)؛ کانون سبز فارس (با مدیریت مهندس بهمن ایزدی)
- تشکل تقدیرشده: موسسه خزنده‌شناسان پارس (با مدیریت دکتر هانیه غفاری)؛ افشین زارعی و محمدعلی الله‌قلی برای برنامه تلویزیونی هوای تازه
دوره‌های دوازدهم و سیزدهم: سال‌های 95-1394 (دوسالانه)
کتاب برگزیده:
- بهترین کتاب: اکولوژی و محیط زیست خودمونی نوشته آقای دکتر نصرت‌الله صفائیان.
- کتاب تقدیرشده: راهنمای میدانی طبیعت‌گردی با گیاهان ایران نوشته آقای مجید اسکندری.
یک عمر تلاش در عرصه محیط زیست:
- شخصیت برگزیده: دکتر بهرام حسن‌زاده کیابی؛ چهره تأثیرگذار در عرصه محیط زیست ایران برای مجموعه آثار و خدمات.
- شخصیت تحسین‌شده: سید باقر موسوی؛ چهره تأثیرگذار، محیط‌بان و عکاس حیات وحش.
برترین تشکل مردم‌نهاد:
- تشکل برگزیده: انجمن سبزگستران پاقلات؛ تشکل مردمی در نزدیکی لامرد در جنوب استان فارس.
- تشکل تحسین‌شده: گروه مردمی دیده‌بان استهبان فارس؛ تشکل مردمی در استهبان استان فارس.
دوره‌های چهاردهم و پانزدهم: سال‌های 97-1396 (دوسالانه)
کتاب برگزیده:
- بهترین کتاب: «مارهای ایران» نوشته مهدی رجبی‌زاده
- نخستین کتاب تحسین‌شده: «دیوارها را برداریم...» مجموعه عکس کودک و طبیعت به دو زبان فارسی و انگلیسی نوشته پوریا قلیچ‌خانی
- دومین کتاب تحسین‌شده: «فواید تالاب‌ها» نوشته هنریک مجنونیان، ناهید احمدی، زهرا قلیچی‌پور و نازنین جامعی
- نخستین کتاب تقدیرشده: «قرق شکسته جنگل‌های هیرکانی کاسپیانی» ایران نوشته حنیف‌رضا گلزار
- دومین کتاب تقدیر شده: «در جستجوی طبیعت- غریزۀ زیست‌گرایی» نوشته ادوارد ویلسون ترجمه کاوه فیض‌اللهی
یک عمر تلاش در عرصه محیط زیست:
- شخصیت برگزیده: دکتر علی یخکشی
- شخصیت تقدیر شده: خانم دکتر هایده شیرزادی
برترین تشکل مردم‌نهاد:
- تشکل برگزیده: جمعیت دیده‌بان طبیعت شاهرود
- نخستین تشکل تحسین‌شده: انجمن دوستداران محیط زیست و طبیعت کَلمُرز
- دومین تشکل تحسین‌شده: انجمن سبز چیا
- نخستین تشکل تقدیرشده: انجمن دوستداران دماوندکوه
- دومین تشکل تقدیرشده: جمعیت دوستداران محیط زیست-طبیعت‌یاران اصفهان
دوره‌های شانزدهم و هفدهم: سال‌های 99-1398 (دوسالانه)
کتاب برگزیده:
بهترین کتاب: دوزیستان ایران: راهنمای جامع زیست‌شناسی، بوم‌شناسی و حفاظت، نوشته دکتر هانیه غفاری و باربد صفائی مهرو.
نخستین کتاب علمی تحسین شده: اطلس مهره‌داران تالاب کویری میقان؛ نوشته محمود کُلنگری و ماندانا حضرتی.
دومین کتاب علمی تحسین شده: راهنمای میدانی پروانه‌های ایران؛ نوشته علیرضا نادری.
اولین کتاب علمی تقدیرشده: کتاب سه جلدی پارک‌های ملی و سایر مناطق حفاظت‌شده؛ نوشته زنده‌یاد استاد فرهیخته هنریک مجنونیان.
دومین کتاب علمی تقدیرشده: مهاجرت پرندگان - پرندگان مهاجر ایران؛ نوشته ایمان ابراهیمی.
کتاب‌های شایسته دریافت نشان مهرگان علم: سیل نفرین نیست، بخشش است در جامه‌ای ناشناخته؛ نوشته سید آهنگ کوثر و گردآورندگان دیگر | یاد جنگل دور: فرضیه ساوانا و انتخاب زیستگاه در انسان؛ نوشته گوردون اوراینز و ترجمه کاوه فیض‌اللهی.
یک عمر تلاش در عرصه محیط زیست:
شخصیت برگزیده: بیژن فرهنگ دره‌شوری | محیط‌بان برگزیده: مهدی تیموری
برترین تشکل مردم‌نهاد:
تشکل برگزیده: انجمن سبز چیا از مریوان کردستان
نخستین تشکل تحسین‌شده: انجمن دوستداران محیط زیست و طبیعت کلمرز از کهنوج کرمان
اولین تشکل تقدیرشده: کمپین مردمی حمایت از زاگرس مهربان از شهرکرد، چهارمحال بختیاری
دومین تشکل تقدیرشده: انجمن سرو سبز دالاهو از کرمانشاه
تشکل‌های شایسته دریافت نشان مهرگان علم: انجمن دوستداران دماوندکوه از آمل، مازندران | بلوط‌بانان پا به رکاب از سردشت، آذربایجان غربی