جایزه مهرگان ادب
جایزه مهرگان ادب در 12 بخش به برگزیدگان اهدا می‌شود.
در بخش ”بهترین کتاب“
اولین دوره جایزه مهرگان ادب در مهرماه سال ۱۳۷۸ (اکتبر سال 1999 میلادی) برگزار شد. در آن سال هفت نفر از منتقدان و صاحب نظران ادبیات معاصر ایران به عنوان نخستین هیأت داوران جایزه مهرگان ادب، تندیس مهرگان و جایزه نقدی یک میلیون تومانی آن را برای بهترین رمان فارسی به رمان «نیمه غایب» نوشته حسین سناپور اهدا کردند. در اولین دوره جایزه مهرگان ادب داستان بلند «تعلیق» نوشته محمد رحیم اخوت نیز لوح تقدیر مهرگان ادب را دریافت کرد.
در مهرماه سال 1381 (اکتبر سال 2002 میلادی) جایزه مهرگان ادب برای بهترین رمان نوجوان با داوری پنج نفر از کارشناسان و منتقدان ادبیات نوجوان به رمان ”مهمانی دیوها“ نوشته جعفر توزنده‌جانی اهدا شد.
در مهرماه 1383 (اکتبر سال 2004 میلادی) نخستین دوره جایزه مهرگان ادب برای انتخاب بهترین مجموعه داستان کوتاه برگزار شد. با رأی هیأت داوران، دو مجموعه داستان ”بگذریم“ نوشته بهناز علی‌پور گسگری و ”هتل مارکوپولو“ نوشته خسرو دوامی به طور مشترک شایسته دریافت تندیس و جایزه نقدی این بخش از جوایز مهرگان شناخته شدند.
برگزیدگان جایزه مهرگان ادب در بخش‌های مختلف
برگزیدگان جایزه مهرگان ادب در بخش رمان، نوولت یا داستان بلند:
دوره اول : سال 1378
- بهترین رمان: نیمه غایب، حسین سناپور
- رمان تحسین شده هیأت داوران: داستان بلند تعلیق، محمدرحیم اخوت
- با تقدیر از رمان‌های: کولی کنار آتش، منیرو روانی‌پور؛ شاه کلید، جعفر مدرس صادقی
دوره دوم : سال 1379
- بهترین رمان: اسفار كاتبان، ابوتراب خسروی
- با تقدیر از رمان‌های: برهنه در باد، محمد محمدعلی؛ شهری که زیر درختان سدر مرد، خسرو حمزوی
دوره سوم : سال 1380
- بهترین رمان: چراغ‌ها را من خاموش می‌كنم، زویا پیرزاد
- رمان تحسین شده هیأت داوران: هم‌نوایی شبانه ارکستر چوب‌ها، رضا قاسمی
- با تقدیر از رمان‌های: تهران شهر بی‌آسمان، امیرحسن چهل‌تن؛ طلسم، شهلا پروین‌روح؛ دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست دارد، شهرام رحیمیان
دوره چهارم : سال 1381
- بهترین رمان: (این دوره جایزه مهرگان ادب در بخش بهترین رمان برنده‌ای نداشت.)
- رمان‌های تحسین شده هیأت داوران: پرنده من، فریبا وفی؛ من ببر نیستم پیچیده به بالای خود تاكم، محمدرضا صفدری؛ سیماب و كیمیای جان، رضا جولایی
دوره پنجم : سال 1382
- بهترین رمان: نام‌ها و سایه‌ها، محمدرحیم اخوت
- با تقدیر از رمان‌های: سنج و صنوبر، مهناز كريمي؛ نفس نکش بخند بگو سلام، حسن بنی‌عامری
دوره ششم : سال 1383
- بهترین رمان به طور مشترک: آبی‌تر از گناه، محمد حسینی؛ ماهی‌ها در شب می‌خوابند، سودابه اشرفی
- رمان تحسین شده هیأت داوران: کیمیا خاتون، سعیده قدس
دوره هفتم : سال 1384
- بهترین رمان: و دیگران، محبوبه میرقدیری
- رمان تحسین شده هیأت داوران: بازی آخر بانو، بلقیس سلیمانی؛ رویای تبت، فریبا وفی
- با تقدیر از رمان‌های: کی ما را داد به باخت، فرهاد کشوری؛ خاطرات عاشقانه یک گدا، حسن فرهنگی
دوره هشتم : سال 1385
- بهترین رمان به طور مشترك: باغ تلو، مجید قیصری؛ عقرب روی پله‌های راه‌آهن اندیمشک یا از این قطار خون می‌چکد قربان!، حسین مرتضائیان آبکنار
دوره‌های نهم و دهم : سال‌های 87-1386 (دوسالانه)
- بهترین رمان: مونالیزای منتشر، شاهرخ گیوا
- رمان تحسین شده هیأت داوران: پری فراموشی، فرشته احمدی
دوره‌های یازدهم و دوازدهم : سال‌های 89- 1388 (دو سالانه)
- بهترین رمان: شبیه عطری در نسیم، رضیه انصاری
- رمان‌های تحسین شده هیأت داوران: دو پرده‌ی فصل، فرشته مولوی؛ زیر چتر شیطان، زنده‌یاد محمد ایوبی
دوره‌های سیزدهم و چهاردهم : سال‌های 91- 1390 (دو سالانه)
- بهترین رمان: مردگان جزیره موریس، فرهاد کشوری
- رمان تحسین شده هیأت داوران: گراف گربه، هادی تقی‌زاده
دوره‌های پانزدهم و شانزدهم : سال‌های 93- 1392 (دو سالانه)
- بهترین رمان: چیدن باد؛ محمد قاسم‌زاده
- رمان‌های تحسین شده هیأت داوران: خوف، شیوا ارسطویی؛ کافور پوش، عالیه عطایی
- با تقدیر از رمان پایان خوش ناتمام، کاوه میرعباسی
دوره‌های هفدهم و هجدهم : سال‌های 95- 1394 (دو سالانه)
- بهترین رمان: این سگ می‌خواهد رکسانا را بخورد؛ قاسم کشکولی
- رمان‌های تحسین شده هیأت داوران:
کوچه ابرهای گمشده، کورش اسدی؛
(بر اساس آیین‌نامه جایزه مهرگان جایزه فقط به نویسندگان زنده تعلق می‌گیرد، به دلیل ارزش ادبی این رمان و با رأی هیأت داوران، جایزه مهرگان با پذیرش یک استثناء در آیین‌نامه، جایزه‌ای معادل با رمان برگزیده (تندیس مهرگان و جایزه نقدی) به این رمان که نویسنده آن در طول دوره جایزه درگذشته، اهدا کرده است)
فراموشی، جواد پویان؛
- با تقدیر از رمان‌های: گلوگاه، طیبه گوهری؛ افغانی‌کِشی، محمدرضا ذوالعلی
دوره‌های نوزدهم و بیستم: سال‌های 97- 1396 (دو سالانه)
- بهترین رمان: کتابِ خَم؛ علیرضا سیف‌الدینی
- رمان‌های تحسین شده هیأت داوران: رمان آتشِ زَندان؛ ابراهیم دمشناس؛ شکوفه‌های عناب، رضا جولایی.
- با تقدیر از رمان‌های: کوچ شامار، فرهاد حیدری گوران؛ ط، زاهد بارخدا.
دوره‌های بیست‌ویکم و بیست‌ودوم: سال‌های 99- 1398 (دو سالانه)
- بهترین رمان: اپرای خاموشی صدا در تالار رودکی؛ جمشید ملک‌پور
- رمان‌های تحسین شده هیأت داوران: بلیت برگشت؛ نسیم وهابی | بزها به جنگ نمیروند؛ مهیار رشیدیان
- با تقدیر از رمان‌های: پردۀ آهنین؛ علی شروقی | غزال، آهوی باغ زعفرانیه؛ شرویندخت ایازی
- رمان‌های شایسته دریافت نشان مهرگان ادب: او؛ زاهد بارخدا | طبرخون؛ محسن فاتحی
دوره‌های بیست‌وسوم و بیست‌وچهارم: سال‌های 1401- 1400 (دو سالانه)
کارهای مقدماتی این دوره برای انتخاب بهترین رمان چاپ اول سال‌های 1400 و 1401 در دبیرخانه جایزه آغاز شده و همچنان ادامه دارد.
برگزیدگان جایزه مهرگان ادب در بخش مجموعه داستان كوتاه:
دوره اول: سال 1383
- بهترین مجموعه داستان كوتاه به طور مشترك: هتل ماركوپولو، خسرو دوامی؛ بگذریم، بهناز علی‌پورگسكری
- با تقدیر از مجموعه داستان‌های: سپیدرود زیر سی‌وسه‌پل، کیهان خانجانی؛ پایان درخت سیب، نوشین سالاری؛ انجیرهای سرخ مزار، محمدحسین محمدی
دوره دوم: سال 1384
- (این دوره جایزه مهرگان ادب در بخش بهترین مجموعه داستان برنده‌ای نداشت.)
- در این سال 19 تک داستان از میان مجموعه داستان‌های 19 نویسنده مورد تقدیر هیأت داوران قرار گرفت:
- انتری كه سوگوار لوطی‌اش است، از مجموعه زنی شبیه حوا، علی‌الله سلیمی
- اندر احوالات آن یك نفر، از مجموعه تا مقصد می‌خوابم بیدارش نكن، جواد عاطفه
- بالكن، از مجموعه امروز نوبت من نیست، شهلا معصومی‌نژاد
- بلبل حلبی، از مجموعه بلبل حلبی، محمد كشاورز
- تفنگ، از مجموعه بوی خیس كاج، گیتی رجب‌زاده
- جیب‌های بارانی‌ات را بگرد، از مجموعه جیب‌های بارانی‌ات را بگرد، پیمان اسماعیلی
- چراغ روشن، اتاق تاریك، از مجموعه شمایل لرزان مرد‌ها، هادی نودهی
- دو بیمار، از مجموعه یك مشت گرفتاری، محمدجواد خردمند
- دیدگاه، از مجموعه سه دختر گل‌فروش، مجید قیصری
- ژرفای سرمه‌ای، از مجموعه ژرفای سرمه‌ای، كیا بهادری
- ساعت از مرگ گذشت، از مجموعه ساعت از مرگ گذشت، ناتاشا محرم‌زاده
- سكته نكردم، از مجموعه من آناكارنینا نیستم، چیستا یثربی
- سومین نامه، از مجموعه به زانو در نیا، محمدرضا گودرزی
- سونات زنانه، از مجموعه بریم خوشگذرونی، علیرضا محمودی ایرانمهر
- عنكبوت، از مجموعه عنكبوت، سیامك گلشیری
- مردی در باران، از مجموعه نیمه تنهای من، سونا نجاتی
- مقبره، از مجموعه می‌مانم پشت در، علی‌اصغر عزتی پاك
- همسایه خدا، از مجموعه انتخاب آزاد، حمیده واعظ‌زاده
- یك نقش و دو نقش، از مجموعه یك سكه در دو جیب، علی‌اصغر شیرزادی
دوره سوم: سال 1385
- بهترین مجموعه داستان كوتاه به طور مشترك: زنی با چکمه ساق بلند سبز، مرتضی کربلایی‌لو؛ زندگی مطابق خواسته تو پیش می‌رود، امیرحسین خورشیدفر
دوره‌های چهارم و پنجم: سال‌های 87-1386 (دوسالانه)
- بهترین مجموعه داستان كوتاه: برف و سمفونی ابری، پیمان اسماعیلی
- مجموعه داستان تحسین شده هیأت داوران: هجوم آفتاب، قباد آذرآیین
دوره‌های ششم و هفتم: سال‌های 89- 1388 (دو سالانه)
- بهترین مجموعه داستان كوتاه: بماند، بهناز علی‌پور گسكری
- مجموعه داستان‌های تحسین شده هیأت داوران: و حالا عصر است، طیبه گوهری؛ خواب با چشمان باز، ندا كاووسی‌فر
دوره‌های هشتم و نهم: سال‌های 91- 1390 (دو سالانه)
- بهترین مجموعه داستان كوتاه: سمفونی قورباغه‌ها، کرم‌رضا تاج‌مهر (دریکوندی)
- مجموعه داستان‌های تحسین شده هیأت داوران: نوروز آقای اسدی، محمد کلباسی؛ آن‌ها کم از ماهی‌ها نداشتند، شیوا مقانلو
- با تقدیر از مجموعه داستان‌های: امروز شنبه، یوسف انصاری؛ بوی قیر داغ، علی‌اکبر حیدری
دوره‌های دهم و یازدهم: سال‌های 93- 1392 (دو سالانه)
- بهترین مجموعه داستان كوتاه: سرطان جن؛ رامبد خانلری
- مجموعه داستان‌های تحسین شده هیأت داوران: غریبه‌ای زیر درخت نارنج، کرم‌رضا تاج‌مهر؛ پل‌ها، احمد ابوالفتحی
- با تقدیر از مجموعه داستان‌های: دور برگردان، میثم کیانی؛ عکس‌های دسته جمعی، حمید امجد
دوره‌های دوازدهم و سیزدهم: سال‌های 95- 1394 (دو سالانه)
- بهترین مجموعه داستان كوتاه: نوبت سگ‌ها؛ سروش چیت‌ساز
- مجموعه داستان‌های تحسین شده هیأت داوران: بیدار نشدن در ساعت نمی‌دانم چند، احمد آرام؛ لب‌خوانی، ابوذر قاسمیان
- با تقدیر از مجموعه داستان‌های: خانه کوچک ما، داریوش احمدی؛ گنبد کبود، کورش اسدی
دوره‌های چهاردهم و پانزدهم: سال‌های 97- 1396 (دو سالانه)
- بهترین مجموعه داستان كوتاه: آه ای مامان، احمد حسن‌زاده.
- مجموعه داستان‌های تحسین شده هیأت داوران: او، محمد کلباسی؛ خاطرات یک دروغگو، نسیم وهابی.
- با تقدیر از مجموعه داستان‌های: دوازده نت برای سکوت ، کیوان صادقی؛ بوطیقای شیطان ، علیرضا لبش.
دوره‌های شانزدهم و هفدهم: سال‌های 99- 1398 (دو سالانه)
- بهترین مجموعه داستان: چیدن یال اسب وحشی؛ علی صالحی بافقی
- مجموعه داستان‌های تحسین شده هیأت داوران: برف سرخ و داستان‌های دیگر؛ طیبه گوهری | چشم سگ؛ عالیه عطایی
- مجموعه داستان‌های تقدیرشده: زمستان شغال؛ فرهاد رفیعی | رنو 5؛ ارغوان پورعلی
- مجموعه داستان‌های شایسته دریافت نشان مهرگان ادب: حافظه‌ی پروانه‌ای؛ بهناز علی‌پور گسکری | آختامار؛ هما جاسمی
دوره‌های هجدهم و نوزدهم: سال‌های 1401- 1400 (دو سالانه)
کارهای مقدماتی این دوره برای انتخاب بهترین مجموعه داستان چاپ اول سال‌های 1400 و 1401 در دبیرخانه جایزه آغاز شده و همچنان ادامه دارد.
برگزیدگان جایزه مهرگان ادب در بخش بهترین رمان نوجوان:
دوره اول: سال 1381
- بهترین رمان نوجوان: میهمانی دیوها، جعفر توزنده جانی
- رمان تحسین شده هیأت داوران: هامون و دریا، عباس جهانگیریان
دوره دوم: سال 1382
- بهترین رمان نوجوان: هزار و یك سال، شهریار مندنی‌پور
دوره سوم: سال 1383
- بهترین رمان نوجوان: (این دوره جایزه مهرگان ادب در بخش بهترین رمان نوجوان برنده‌ای نداشت.)
- رمان‌های تحسین شده: پارسیان و من (كاخ اژدها) و پارسیان و من (راز كوه پرنده)، آرمان آرین
دوره چهارم: سال 1384
- بهترین رمان نوجوان: شما كه غریبه نیستید، هوشنگ مرادی كرمانی
- رمان‌های تحسین شده: کاش یکی قصه‌اش را می‌گفت، شکوه قاسم‌نیا، رستاخیز فرا می‌رسد، آرمان آرین
برگزیدگان جایزه مهرگان ادب در بخش ”یك عمر تلاش در عرصه نوشتن“ :
مطابق آیین‌نامه جایزه مهرگان در بخش ”یک عمر تلاش در عرصه نوشتن“، انتخاب یک نویسنده برای مجموعه آثار او، نیازمند اتفاق آرا میان داوران آن دوره است. بنابراین چنانچه در یک یا چند دوره برگزاری جایزه مهرگان ادب اتفاق آرا میان داوران به دست نیاید جایزه‌ای در این بخش اهدا نخواهد شد. لازم به ذکر است در دیگر بخش‌های جایزه مهرگان نیاز به اتفاق آرا میان داوران نیست و اکثریت آرای داوران ملاک انتخاب آثار برگزیده است.
دوره اول: سال 1379
- زنده یاد احمد محمود؛ برای مجموعه آثار (با تأکید بر رمان همسایه‌ها)
دوره دوم: سال 1382
- زنده یاد سیمین دانشور؛ برای مجموعه آثار (با تأکید بر رمان سووشون)
دوره سوم: سال 1386
- زنده یاد علی اشرف درویشیان؛ برای مجموعه آثار (با تأکید بر رمان سال‌های ابری)
دوره چهارم: سال 1396
- دکتر رضا براهنی؛ برای مجموعه آثار و خدمات
دوره پنجم: در شرف انتخاب
هیأت داوران مهرگان ادب مجموعه آثار نویسندگان برجسته ادبیات داستانی معاصر ایران را در دست بررسی و ارزیابی دارد.
برگزیدگان جایزه مهرگان ادب زبان مادری (رمان و مجموعه داستان)
جایزه مهرگان در مهرماه سال 1397 (اکتبر سال 2018 میلادی) مقارن با بیستمین دوره جایزه مهرگان ادب زبان فارسی، بخش مهرگان ادب زبان مادری را به جوایز مهرگان ادب افزود.
جایزه مهرگان ادب زبان مادری برای انتخاب بهترین رمان‌ها و مجموعه داستان‌هایی که ابتدا به زبان‌های غیرفارسی حوزه فرهنگ و جغرافیای ایران (زبان مادری نویسنده) منتشر شده و سپس به فارسی ترجمه شده است، برگزار می‌شود.
این جایزه با احترام به گویشوران زبان مادری که در گستره پهناور فرهنگ ایران زمین به زبان مادری خود سخن می‌گویند، به منظور معرفی و قدردانی از تلاش آن دسته از نویسندگانی که به زبان مادری خود می‌نویسند و به حفظ و زنده نگه داشتن آن کمک می‌کنند، بنیاد گذاشته شده است.
جایزه مهرگان ادب زبان مادری شامل بخش‌های زیر است:
- مهرگان ادب زبان مادری ”بهترین رمان“
- مهرگان ادب زبان مادری ”بهترین مجموعه داستان “
- مهرگان ادب زبان مادری ”یک عمر تلاش در عرصه نوشتن“ به یک نویسنده برای مجموعه آثار او
دوره اول: 1397
بهترین رمان: آخرین روزهای زندگی هلاله (به زبان کردی) نوشته عطا نهایی؛ ترجمه رضا کریم مجاور
با تقدیر از رمان: پرنده‌ها دیگر نمی‌ترسند (به زبان ترکی آذربایجانی) نوشته رقیه کبیری؛ ترجمه زنده‌یاد حمزه فراهتی
در این دوره مجموعه داستان کوتاه برگزیده نداشت.
دوره‌های دوم و سوم: 99-1398
بهترین رمان: چشمان کهربایی درخت مُر (به زبان ترکی آذربایجانی)؛ نوشته رقیه کبیری؛ ترجمه حمزه فراهتی.
با تقدیر از رمان: گنطره (به زبان عربی)؛ نوشته هادی هیالی؛ ترجمه خود نویسنده.
رمان‌های شایسته دریافت نشان مهرگان ادب: برای دوست داشتن دیر نیست (به زبان ترکی‌آذربایجانی)؛ نوشته صمد رحمانی خیاوی؛ ترجمه نسیم جعفرزاده | پرندگان در باد (به زبان کردی)؛ نوشته عطا نهایی؛ ترجمه رضا کریم مجاور.
در این دوره در بخش مجموعه داستان تنها یک مجموعه داستان نشان مهرگان ادب را دریافت کرد.
مجموعه داستان شایسته دریافت نشان مهرگان ادب:
با شهرزاد در شب‌های کردستان (به زبان کردی)؛ نوشته جمعی از نویسندگان کرد؛ ترجمه رضا کریم مجاور.
دوره‌های چهارم و پنجم: 1401-1400
کارهای مقدماتی این دوره برای انتخاب بهترین آثار چاپ اول سال‌های 1400 و 1401 در دبیرخانه جایزه آغاز شده و همچنان ادامه دارد.
برگزیدگان جایزه مهرگان ادب خارج از ایران
این جایزه مقارن با بیستمین دوره جایزه مهرگان ادب برای انتخاب بهترین آثار ادبی منتشرشده به زبان فارسی در خارج از ایران به جوایز مهرگان افزوده شد. فراخوان جایزه برای داوری کتاب‌های چاپ اول سال‌های 2017 و 2018 میلادی از سوی دبیرخانه جایزه مهرگان منتشر شد. 126 رمان و مجموعه داستان کوتاه به دبیرخانه جایزه رسید و داوری آثار از سوی 5 تن از نویسندگان و منتقدان ادبی مقیم خارج از ایران آغاز شد. قبل از اعلام اسامی برگزیدگان از ادامه کار و برگزاری جایزه ممانعت به عمل آمد و این جایزه تا اطلاع بعدی به تعویق افتاده است.
جایزه مهرگان ادب خارج از ایران شامل بخش‌های زیر است:
- مهرگان ادب خارج از ایران ”بهترین رمان“
- مهرگان ادب خارج از ایران ”بهترین مجموعه داستان “
- مهرگان ادب خارج از ایران ”یک عمر تلاش در عرصه نوشتن“ به یک نویسنده برای مجموعه آثار او
برگزیدگان جایزه مهرگان ادب طلایی
جایزه مهرگان ادب طلایی برای انتخاب بهترین رمان و یا بهترین مجموعه داستان در میان آثار برگزیده یک دهه جایزه مهرگان ادب برگزار می‌شود. دهه نخستین این جایزه با سال 1388 مقارن شد که در آن سال به دلیل شرایط تلخ و دشوار اجتماعی و فرهنگی برگزاری این جایزه ممکن نبود. از این رو در پایان دهه دوم جایزه مهرگان (سال 1397) ارزیابی 41 رمان برگزیده، تحسین یا تقدیرشده در بیست سال اول (دهه‌های اول و دوم) یک جا و توأم با هم صورت گرفت.
هفت داور از میان داوران ادوار گذشته جایزه مهرگان ادب، متشکل از گلی امامی، عنایت سمیعی، پروین سلاجقه، مهدی غبرایی، مژده دقیقی، فرزان سجودی و زنده‌یاد ثریا قزل‌ایاغ، داوری جایزه مهرگان طلایی در بخش رمان را بر عهده داشتند.
کار داوری در فروردین‌ماه سال 1400 به پایان رسید و اسامی ده رمان راه‌یافته به مرحله نهایی این جایزه و رمان برگزیده دو دهه مشخص شد؛ اما اعلام نتایج به دلیل شیوع کووید 19 و محدودیت‌های ناشی از آن به تعویق افتاد. پس از آن نیز به دلیل حوادث تلخ و غمبار پاییز سال 1401 و با تصمیم مدیر و داوران جایزه مهرگان (اطلاعیه مورخ 11 مهرماه 1401 دبیرخانه جایزه مهرگان) برگزاری مراسم نهایی این بخش از جوایز مهرگان متوقف ماند.
دبیرخانه جایزه مهرگان مترصد است در اولین فرصت ممکن مراسم نهایی اهدای این جایره را برگزار کرده و تندیس مهرگان طلایی را به نویسنده رمان برگزیده دودهه اهدا کند.