جایزه مهرگان علم (علم برای همه) که به دلیل نیاز مبرم جامعه ما به حفظ و حراست از محیط زیست ایران به نام جایزه مهرگان محیط زیست نیز شناخته می‌شود از سال ۱۳۷۸ کار خود را با بررسی و معرفی بهترین کتاب‌های علمی- محیط‌زیستی آغاز کرده و تا امروز همچنان ادامه می‌دهد. علاوه بر انتخاب بهترین کتاب‌ها، در این سال‌ها به تدریج بخش انتخاب برجسته‌ترین کُنشگران و شخصیت‌های اثرگذار محیط زیست ایران به نام جایزه «یک عمر تلاش در عرصه محیط زیست» و بخش انتخاب برترین «تشکل‌های مردم‌نهاد ایران» نیز به جایزه مهرگان علم افزوده شده است.
مراسم معرفی برگزیدگان جایزه مهرگان علم امسال به دلیل شیوع ویروس کووید ۱۹ به صورت مجازی در چهاردهم اسفندماه که مصادف با اولین سال‌روز درگذشت مهندس اسکندر فیروز است برگزار می‌شود. زنده‌یاد اسکندر فیروز بیشتر از ده سال رییس هیأت داوران جایزه مهرگان علم بود و در همین دوره و تا آخرین ماه‌های زندگی خود از ارایه نظرش به دیگر داوران دریغ نمی‌ورزید. به او و به جایگاه بلندش در سمت بنیان‌گذاری سازمان حفاظت محیط زیست ایران و ریاست هیأت داوران جایزه مهرگان علم ادای احترام می‌کنیم و یاد و نامش را گرامی می‌داریم.
داوران جایزه مهرگان علم در بیانیه‌های قبلی خود بارها به مشکلات و مصائب محیط زیست ایران اشاره کرده‌اند. این مشکلات در سال‌های اخیر بیشتر شده و با زندگی روزمره مردم در شهرهای کوچک و بزرگ ایران گره خورده است، از ریزگرد و هوای آلوده بگیرید تا سیل و خشکسالی، از آلودگی آب و خاک گرفته تا آتش‌سوزی مداوم جنگل‌ها، از خشک شدن تالاب‌ها و رودها و دریاچه‌ها تا کج‌رفتاری با حیات وحش ایران و دلسوزان آن، نکته‌ای را ناگفته نگذاشته‌ایم اما ظاهراً گوش شنوایی نیست.
از مقدمه عبور کنیم و به گزارش هیأت داوران و نقاط قوّت و امید در کتاب‌های این دوره برسیم. بررسی ۱۴۳ کتاب علمی- زیست‌محیطی گویای آن است که نویسندگان و پژوهشگران دامنۀ فعالیت خود را گسترده‌تر کرده و با دقت نظر بیشتری کار می‌کنند، ناشران نیز به موضوع مهم ویرایش علمی در آثار زیست‌محیطی توجه بیشتری داشته‌اند، در میان کتاب‌های راه‌یافته به مرحله ماقبل نهایی جایزه سهم کتاب‌های ناشران خصوصی کاملاً برجسته است. در میان ناشران خصوصی انتشارات ایران‌شناسی به مدیریت آقای امیرحسین بختیاری چند دوره است که کتاب‌هایشان به مراحل نهایی مهرگان علم می‌رسد و امسال نیز در میان کتاب‌های راه‌یافته به مرحله نهایی حضوری ارزشمند دارد. در میان کتاب‌های راه‌یافته به مرحله ماقبل نهایی و نهایی جایزه در این دوره سهم کتاب‌های تألیف شده از کتاب‌های ترجمه شده بسیار بیشتر است.
هیأت داوران جایزه مهرگان علم با ذکر این نکته که هفت کتاب راه‌یافته به مرحله نهایی جایزه در سطحی نزدیک به هم بوده و همۀ آن‌ها ارزشمند و خواندنی هستند با اکثریت آرا این کتاب‌ها را انتخاب کرده است:
- کتاب برگزیده: «مارهای ایران» نوشته مهدی رجبی‌زاده از انتشارات ایران‌شناسی؛ شایسته دریافت تندیس مهرگان علم، جایزه نقدی و لوح تقدیر.
- نخستین کتاب تحسین‌شده هیأت داوران: «دیوارها را برداریم...» مجموعه عکس کودک و طبیعت به دو زبان فارسی و انگلیسی نوشته پوریا قلیچ‌خانی از انتشارات نقش مانا، اصفهان؛ شایسته دریافت لوح تحسین هیأت داوران جایزه مهرگان علم.
- دومین کتاب تحسین‌شده هیأت داوران: «فواید تالاب‌ها» نوشته هنریک مجنونیان، ناهید احمدی، زهرا قلیچی‌پور و نازنین جامعی از انتشارات معارف؛ شایسته دریافت لوح تحسین هیأت داوران جایزه مهرگان علم.
- نخستین کتاب تقدیرشده جایزه مهرگان علم: «قرق شکسته جنگل‌های هیرکانی کاسپیانی» ایران نوشته حنیف‌رضا گلزار از انتشارات رسانش نوین؛ شایسته دریافت لوح تقدیر جایزه مهرگان علم.
- دومین کتاب تقدیر شده جایزه مهرگان علم: «در جستجوی طبیعت- غریزۀ زیست‌گرایی» نوشته ادوارد ویلسون ترجمه کاوه فیض‌اللهی از انتشارات نشر نو؛ شایسته دریافت لوح تقدیر جایزه مهرگان علم.
هیأت داوران وظیفه خود می‌داند از دکتر کامران کمالی نویسنده کتاب «راهنمای میدانی خزندگان و دوزیستان ایران» و دکتر نصرت‌الله صفائیان نویسنده کتاب «طبیعت از منظر بوم‌شناختی در شاعرانگی» به دلیل دقت نظر و تلاش ایشان قدردانی کند.
هيأت داوران جایزه مهرگان علم
چهاردهم اسفندماه ۱۳۹۹
زنده‌یاد اسکندر فیروز
هوشنگ ضیایی
اسماعیل کهرم
عبدالحسین وهاب‌زاده
زهرا قلیچی‌پور
محمد درویش
مژگان جمشیدی
